• Tựa sách: Phẩm chất của những nhà giáo ưu tú
• Tác giả: Ken Bain
• Dịch giả: Nguyễn Văn Nhật
• Năm xuất bản: 2008
• Đơn vị xuất bản: NXB Văn hóa Sài Gòn

Phẩm chất của những nhà giáo ưu tú (What the best college teacher do) của giáo sư Ken Bain do Nguyễn Văn Nhật dịch, nhà xuất bản Văn hóa Sài Gòn ấn hành năm 2008. Phẩm chất của những nhà giáo ưu tú là cuốn sách đã đoạt giải thưởng Virginia & Stone - giải thưởng dành cho tác phẩm xuất sắc về đề tài giáo dục và xã hội do Havard University Press trao tặng hàng năm.

Sau đây là một số vấn đề rút ra từ những trang sách chứa đựng những tư tưởng hiện đại, đẹp đẽ và sâu sắc về việc giảng dạy của những nhà giáo ưu tú: 

Nhận thức bao quát về giáo dục: đề cao chương trình học có tính khai phóng (liberal arts), đề cao sự suy nghĩ có phê phán, việc giải quyết vấn đề, sự sáng tạp, tính tò mò, sự quan tâm tới những vấn đề đạo đức, độ rộng và độ sâu của kiến thức...

Các nhà giáo ưu tú đều biết rất rõ lĩnh vực chuyên môn của mình. Những nhà giáo xuất chúng đều theo đuổi những phát triển nghệ thuật, khoa học hay tri thức quan trọng trong phạm vi chuyên môn của họ, thực hiện những nghiên cứu, đưa ra những tư tưởng độc đáo và quan trọng về những chủ đề mình quan tâm, tìm hiểu cẩn thận và bao quát về tất cả những gì người khác đã thực hiện trong lĩnh vực chuyên môn của mình, thường xuyên đọc thêm một cách toàn diện về những chuyên ngành gần gũi khác, và luôn quan tâm sâu sắc đến những vấn đề rộng hơn thuộc chuyên ngành của mình. Nói tóm lại, họ có thể thực hiện được những gì mà họ mong đợi ở sinh viên của mình.

Những nhà giáo xuất sắc biết đơn giản hóa và làm rõ những vấn đề phức tạp, biết đào sâu vào cốt lõi của vấn đề với sự hiểu biết sâu sắc. Họ hỗ trợ người học nắm được những ý tưởng và thông tin để xây dựng sự hiểu biết cho chính mình.

Những nhà giáo xuất sắc có khuynh hướng thể hiện một niềm tin mạnh mẽ vào các sinh viên của mình. Họ cởi mở với sinh viên, đối xử với sinh viên bằng sự tôn trọng.

Việc đánh giá sinh viên bắt nguồn từ những mục tiêu học tập chính yếu. Họ thu thập những phản hồi về việc giảng dạy của mình, thiết kế phương pháp cho điểm để duy trì sự tập trung vào những mục tiêu học tập thực sự.

Các câu hỏi đóng vai trò quan trọng trong quá trình học tập và trong việc thay đổi các mô hình nhận thức.

Các nhà giáo ưu tú thường tránh việc sử dụng điểm số để thuyết phục sinh viên học tập. Thay vào đó, họ khơi gợi chủ đề học tập, những câu hỏi mà môn học nêu ra, và những hứa hẹn mà môn học sẽ đem lại cho sinh viên. Họ mời gọi chứ không ra lệnh, và thường thể hiện tính cách của một người mời đồng nghiệp đến dự một bữa ăn tối chứ không phải cung cách của một viên biện lý triệu hồi một ai đó tới tòa. Họ tạo cho sinh viên cảm giác có thẩm quyền đối với việc học của chính mình.

Các nhà giáo ưu tú mong đợi những tầng phát triển cao nhất nơi sinh viên của mình. Họ mong mỏi sinh viên vượt lên trên cấp độ của những thức giả tiếp nhận. Họ chỉ ra sự khác biệt giữa những sinh viên chỉ nghiên cứu môn học vì quyền lợi trong lớp với những sinh viên thay đổi đường lối tư duy và rút ra kết luận của mình. Họ không chỉ giảng dạy về một số sự kiện, khái niệm và phương pháp liên quan đến ngành học mà họ còn nhấn mạnh đến việc theo đuổi những câu trả lời cho những câu hỏi quan trọng và thường khuyến khích sinh viên sự dụng các phương pháp luận, những giả định và kiến thức từ những lĩnh vực khác nhau để giải quyết những vấn đề phức tạp. Họ thường kết hợp tài liệu từ những lĩnh vực khác vào bài giảng của mình. Họ thường nói về giá trị của một nền giáo dục tích hợp hơn là một nền giáo dục manh mún với những khóa học riêng lẻ. Họ giảng dạy chuyên môn, lồng trong bối cảnh của việc nêu bật vấn đề phát triển tri thức, và cả đạo đức, tình cảm, lẫn nghệ thuật của sinh viên.

Các nhà giáo ưu tú tạo ra môi trường học tập tự nhiên có tính phê phán (natural critical learning environment), trong đó họ lồng những kỹ năng và những thông tin họ muốn dạy vào những bài tập (câu hỏi và nhiệm vụ) mà sinh viên cảm thấy thú vị, gợi sự tò mò, thách thức sinh viên suy nghĩ lại về những giả định và khảo sát những mô hình nhận thức về thực tại của mình. Sự giảng dạy ưu việt tạo ra một cảm giác rằng mọi người đang làm việc chung với nhau. Môi trường học tập tự nhiên và có tính phê phán khuyến khích sinh viên so sánh, áp dụng, đánh giá, phân tích và tổng hợp chứ không phải chỉ lắng nghe và ghi nhớ đơn thuần. Yêu cầu sinh viên đưa ra những bình luận và bảo vệ những nhận định của mình, qua đó, cung cấp cho họ cơ sở của việc đưa ra quyết định.

Họ khơi gợi sinh viên tham gia vào việc phát minh, nêu ra những câu hỏi nhằm giúp sinh viên suy luận trong suốt quá trình để thấy được bản chất của các câu hỏi và suy nghĩ về cách trả lời. "Tôi muốn sinh viên tự xây dựng vốn hiểu biết của mình để họ có thể kể lại việc làm thế nào mà họ giải được bài toán." - Donald Saari

Môi trường học tập này còn giúp sinh viên trả lời được câu hỏi, tự phát triển những giải thích và vốn hiểu biết của mình, cũng như bảo vệ những điều ấy.

Trong tay của những giảng viên đầy hiệu năng, bài giảng trở thành một cách làm sáng tỏ và đơn giản những nội dung phức tạp đồng thời gửi gắm những câu hỏi quan trọng và có tính cách thách thức, hay khơi nguồn sự chú tâm đến những vấn đề quan trọng để gợi mở, tập trung sự chú ý.

Bài giảng không hề được sử dụng như những thông tin chọn lọc mang tính cách bách khoa toàn thư của một chủ đề nào đó, và nhất là không phải là một phương tiện nhằm gây ấn tượng cho các sinh viên rằng giảng viên của họ có kiến thức uyên bác đến mức nào.

Bài giảng giúp sinh viên học một cách sâu rộng hơn nhờ những câu hỏi và thu hút sự chú ý quan tâm của sinh viên vào những chủ đề nêu ra trong các câu hỏi ấy. Các sinh viên trở nên bị cuốn hút vào việc suy nghĩ thông qua các vấn đề, trong lúc đương đầu với các vấn đề đó, trong lúc tìm chứng cớ và trong việc suy luận, chứ không chỉ ghi nhớ.

Một số người sử dụng những bài giảng có tính tương tác cao, ở đó thỉnh thoảng giảng viên có thể ngưng thuyết trình và yêu cầu sinh viên nói về một chủ đề, thảo luận về sự hiểu biết của họ, hay để xem khi nào thì sinh viên có thể áp dụng một khái niệm hay phương pháp nào đó, và khi ấy sinh viên nên áp dụng như thế nào.

Các nhà giáo ưu tú tạo ra một môi trường an toàn trong đó sinh viên có thể thử nghiệm, phạm sai lầm, nhận phản hồi, và thử nghiệm lại lần nữa.

Không chỉ truyền tải kiến thức, các nhà giáo ưu tú hỗ trợ và khuyến khích sinh viên mình học tập. Dưới đây là các câu hỏi lập kế hoạch cụ thể:

• Khóa học sẽ giúp sinh viên trả lời những câu hỏi quan trọng nào, hay giúp sinh viên phát triển những kỹ năng, khả năng, phẩm chất nào? Bằng cách nào tôi sẽ khuyến khích sinh viên quan tâm đến những câu hỏi và những khả năng ấy?
• Sinh viên phải có hay phải phát triển những khả năng suy luận nào để trả lời những câu hỏi mà khóa học nêu ra?
• Sinh viên cần phải hiểu những thông tin nào để có thể trả lời được những câu hỏi quan trọng của khóa học và thách thức những giả định của họ?
• Tôi sẽ truyền đạt cho sinh viên theo cách nào để duy trì được suy nghĩ của họ? Có câu hỏi nào hay cách giải thích nào mang tính khơi gợi để thu hút sự chú ý của sinh viên? Những công cụ hỗ trợ trực quan? Điều gì tôi cần phải nhắc lại.

Các nhà giáo ưu tú muốn đẩy mạnh sự học đào sâu chứ không chỉ sự học hời hợt bề mặt hay có tính cách đối phó, muốn giúp đỡ sinh viên trở thành những người biết suy nghĩ chín chắn hơn, và muốn khuyến khích họ nắm bắt những chủ đề quan trọng.

Các nhà giáo ưu tú trao quyền chủ động cho sinh viên. "Điều mà các bạn mang đến lớp học này là chính bản thân các bạn và mong muốn tham gia của các bạn, và những gì các bạn thực hiện được ở đây cuối cùng tùy thuộc vào điều đó mà thôi." - Paul Baker

Chìa khóa dẫn đến sự hiểu biết về phương pháp giảng dạy ưu việt có thể tìm thấy không phải ở những biện pháp thực hành hay những quy tắc cụ thể mà ở ngay trong thái độ của những nhà giáo, trong niềm tin của họ về khả năng hoàn thành công việc của sinh viên, trong sự sẵn lòng của họ về việc hướng dẫn sinh viên mình một cách nghiêm túc cũng như cho phép chính các sinh viên ấy chịu trách nhiệm trong việc kiểm soát sự giáo dục của chính họ, và trong sự tận tâm của các nhà giáo về việc để cho mọi đường lối hành động và biện pháp thực hiện đều bắt nguồn từ những mục tiêu học tập cốt lõi cũng như từ sự tôn trọng lẫn nhau giữa giảng viên và sinh viên.

Paul Baker thường nói với sinh viên của ông: "Mục đích chính của khóa học là nhằm phát triển những con người sáng tạo, mang lại cho họ niềm tin vào chính mình. Chúng tôi không hè cố ấn các bạn vào bất kỳ một loại khuôn mẫu nào; ngược lại, chúng tôi cố giúp giải thoát các bạn ra khỏi những khuôn mẫu."

Susan Wiltshire giải thích theo quan điểm của mình rằng, những lớp học của cô giống như một món ăn ngon mà cô đã nấu nướng công phu, và cô chỉ muốn mời sinh viên của mình ngồi vào bàn ăn.

"Tất cả những gì bạn học ảnh hưởng đến bạn là ai và bạn có thể làm được gì." - Ralph Lynn

Các nhà giáo ưu tú nhấn mạnh đến nhận thức, suy luận, và những hiểu biết sâu sắc chứ không phải là khả năng ghi nhớ, sự trật tự, tính ngăn nắp, và sự đúng giờ. Quan trọng là tư duy thể hiện trên bài viết. Họ đưa ra những hướng dẫn ý nghĩa và những ý kiến phản hồi mẫu mực, là những điều có khả năng kết hợp nhẹ nhàng nhưng sinh động với những lý tưởng cao quý với niềm tin vào những gì sinh viên có thể thực hiện được mà không cần đưa ra bất kỳ một phán xét nào về giá trị của cá nhân sinh viên. Vì thế họ giúp sinh viên chuyển trọng tâm học tập từ chỗ học để đạt điểm cao đến chỗ suy nghĩ về những mục tiêu phát triển cá nhân.

Con người có khuynh hướng học tập một cách hiệu quả nhất khi:

• họ đang cố gắng giải quyết những vấn đề mà họ thấy thú vị, hay/đẹp hay quan trọng.
• họ có khả năng thực hiện được điều đó trong một môi trường thách thức nhưng cũng có sự hỗ trợ, ở đó họ có thể có cảm tưởng chính họ đang thực sự kiểm soát việc học của mình.
• họ có thể làm việc trong sự cộng tác với những bạn đồng học khác để nắm bắt được vấn đề.
• họ tin tưởng rằng công việc của họ sẽ được xem xét một cách công bằng và trung thực.
• họ có thể thử, thất bại và tiếp nhận ý kiến phản hồi từ các chuyên gia.

Các giảng viên thành công trong việc thu hút sự chú ý của sinh viên nhờ việc bắt đầu bài giảng bằng một câu hỏi hay một vấn đề có tính cách khơi gợi và có khả năng nêu lên những chủ đề theo những cách thức mà trước đó sinh viên chưa bao giờ nghĩ đến, hay nhờ việc sử dụng những nghiên cứu tình huống (case study) mang lại sự hào hứng hay những kịch bản lấy mục tiêu làm nền tảng (goal-based scenarios).

• bắt đầu từ điểm nhìn của sinh viên thay vì bắt đầu với những truyền thống chuyên môn. Bắt đầu bằng điều mà sinh viên quan tâm.
• giới thiệu những "kịch bản" khác nhau tùy theo sự lựa chọn cách giải quyết cho tình huống.
• giúp sinh viên học được ở bên ngoài lớp học.
• dẫn dắt sinh viên vào việc suy nghĩ có tính cách chuyên môn. Việc học được các dữ kiện (ghi nhớ) có thể xảy ra chỉ khi các sinh viên đang đồng thời bị cuốn hút vào việc suy luận về những dữ kiện ấy.
• tạo ra những kinh nghiệm học tập phong phú. Thông tin tác động đến thị giác (hình ảnh, lưu đồ...), thính giác (diễn văn...). Tài liệu trình bày theo lối diễn dịch hay quy nạp. Cho phép sinh viên tranh luận đến cùng, tương tác với nhau nhưng cũng cho các sinh viên cơ hội để suy ngẫm một cách độc lập hay lắng nghe lời giải thích của những người khác. Có những lúc việc học lặp đi lặp lại và sử dụng những phương pháp quen thuộc, có lúc việc học được thực hiện bằng những biện pháp sáng tạo và những thủ thuật gây ngạc nhiên. Nói chung, các nhà giáo ưu tú mang lại một sự quân bình giữa tính hệ thống và sự hỗn độn. Phong cách học tập này hướng đến nhu cầu đa dạng hóa.

Nghệ thuật giảng dạy trong lớp học. Trau giồi những kỹ năng nào có thể làm cho nhà giáo giỏi trở nên giỏi hơn. Lấy sinh viên làm trung tâm, tập trung vào những chi tiết mang lại lợi ích cho việc học của sinh viên.

• Khả năng nói lưu loát, rõ ràng và cẩn thận khi trình bày những hướng dẫn ngắn gọn cũng như trong lúc đưa ra những giải thích cặn kẽ rất quan trọng. Những người truyền đạt thành công nhất xem tất cả những gì họ nói với sinh viên của mình như là một cuộc nói chuyện thông thường. Họ tương tác với sinh viên, khuyến khích các sinh viên tương tác với nhau và với bài học. Họ thường xuyên kiểm tra mức độ lĩnh hội của sinh viên ngay trong lúc họ nói (quan sát sinh viên, thuộc tên sinh viên và luôn gọi sinh viên bằng tên riêng) và bảo đảm rằng tất cả mọi thành viên của lớp đều tham gia vào cuộc thảo luận. Họ dừng bài giảng để yêu cầu sinh viên đặt câu hỏi, và thỉnh thoảng nghỉ nói chừng mười giây để nhìn khắp cả lớp. Họ biết ngừng đúng lúc để những điều quan trọng được chú ý. Một số thể hiện cho sinh viên thấy sự cố gắng của mình trong việc hiểu một ý tưởng nào đó khiến cho sinh viên cảm nhận được một phần của cùng sự cố gắng. Một số khác thường tạo một không khí vui nhộn với những câu chuyện hài hước và duy trì một không khí sinh động trong cuộc đối thoại. Cứ sau mười hay hai mươi phút, họ lại thay đổi nhịp điệu và nội dung của những gì được truyền tải, chuyển hướng hay chuyển trọng tâm sự chú ý, thay đổi hoạt động hay chủ đề...
• Ngôn ngữ nhiệt thành, cảm xúc để làm rõ, nói trọn vẹn, kể chuyện và để đưa ra lời giải thích, đưa người nghe vào sâu trong vấn đề.
• Khuyến khích sinh viên phát biểu.

Những nhà giáo ưu tú không hề thể hiện quyền lực mà thay vào đó là một sự đầu tư nơi sinh viên của họ. Việc dạy bắt nguồn từ sự quan tâm đến việc học của sinh viên. Một sự quan tâm được cảm nhận một cách mạnh mẽ và được truyền đạt một cách hữu hiệu…

Phạm Doãn

Nguồn: Sachhay.org